مسجد ملا رستم

شماره ثبت در آثار ملی : 8907
زمان ساخت : صفويه – قاجاريه
نوع کاربری : مذهبی (مسجد)

مـوقعيـت بنـا : مراغه - ابتداي خيابان قدس (فرمانداري سابق) – ميدان ملارستم
در ضلع شمالي مسجد دو در ورودي با سر دري بلند واقع است كه يكي از قوس جناغي و مقرنسكاري گچي برخوردار است و در حاشيه سردر از گچبري هاي شبكه اي و تزءينات هندسي ستاره اي شكل استفاده شده وكتينه سنگ مرمري بچشم مي خورد.ضلع شمالي مسجد شامل هشت ستون آجري است به صورت جرز با طاقنماهايي كه درهاي ورودي و پنجره هاي متعدد آن به سـوي ميدان ملا رستم باز مي شود. هرچند تغييراتي در پنجره مزبور داده شده اما فرم تزءيني آجري خفته راسته روي نما برجاي مانده است. ورود به شبستان ازطرف سمت شرقي صورت مي گيرد.اين شبستان به شكل مستطيل داراي 35 ستون در5 رديف است كه سقف چوبي بنارا نگاه ميدارد .تزءينات داخلي منحصرا در ستون ، و سر ستونهاي چوبي آن خلاصه مي شود. نمازخانه زنانه در سمت شمالي مسجد قراردارد و شامل چهار ستون مدور آجري بوده كه يكيازآنها بطرف شبستان بزرگ بازمي شود تامين مي گردد. طبقه فوقاني نيزشامل تالار ستونداري با شش ستون است . راه پله ورودي به اين تالار از سمت حياط خلوت است كه به اتاق كفش كن و سپس به اين سالن راه مي يابد.

درضلع شمالي پنجره هايي تعبييه شده كه به داخل شبستان نور مي دهد گرچه درمسجد ملا رستم
کتيبه تاريخي به چشم نمي خورد ليكن با توجه به شيوه بكار رفته مي توان ساختمان آنرا به دوره صفويه نسبت داد كه در دوره قاجاريه دوباره بازسازي شده است.
 در مورد تاريخ بناي مسجد ملارستم تاكنون در هيچ نوشته يا كتيبه اي به آن اشاره اي نشده است. اين مسجد بنام ميداني كه در آن واقع شده است مسجد ملا رستم خوانده مي شود كه بعد از انقلاب به مسجد امام خميني تغيير نام داده است. در كتاب دافع الغرور اين مسجد به حاجي عليخان مقدم مراغه اي ( حاجب الدوله ) نسبت داده شده است كه با توجه به معماري بنا مي توان آن را به دوره صفويه نسبت داد و البته در دوره قاجار قسمتهايي به آن افزوده اند.

بناي اصلي مسجد شامل شبستان اصلي و بزرگ و يك شبستان كوچك زمستان نشين مشرف بر شبستان اصلي و در ضلع شمالي، كفش كن و دو راهرو و در دو طرف شبستان زمستان نشين مي باشد. مصالح به كاررفته در اين مسجد عبارتند از
سنگي محلي معروف به (سينجان) كه به صورت تراشيده شده در ازاره ها استفاده شده است.
ستونها و سرستونهاي چوبي تهيه شده از درخت سپيدار
ستونها و سرستونهاي سنگي و آجري در ايوان مسجد
اصل بنا از آجر با ملات گچ ساخته شده است.
فرم كلي بنا و تركيب عناصر معماري آن بسيار زيبا و از مساجد چوبي بي نظير در منطقه محسوب مي گردد.
نـوع مـالكيـت بنـا : مالكيت بنا با اداره اوقاف شهرستان مراغه مي باشد.
نـوع بهـره بـرداري و خصـوصيـات بـارز بنـا :
از بنا بعنوان يك مكان مذهبي – فرهنگي استفاده مي شود از جمله جهت اقامه نماز و مراسم تعزيه خواني و قسمتي از آن بعنوان پايگاه مقاومت بسيج محله مورد استفاده قرار مي گيرد.
از خصوصيات بارز بنا طاق نما با گچبري و مقرنس بندي شده بر سر در شمالي و نيز تزئينات و نقاشي هاي روي پردها و فرم زيباي مقرنس بندي و قطاربندي روي سرستونها و نيز طاق كليل بكار رفته در هشتي ورودي اصلي مسجد مي باشد. وجود تعداد زياد ستونها در اين مسجد باعث شده تا در بعضي مقاطع به آن مسجد چها ستون گفته شود.

تـزئينـات بكـار رفتـه :
ستونها و سرستونهاي چوبي مقرنس كاري
پاي ستونهاي سنگي با تزئينات سنگي
تزئينات و نقاشي هاي نقش گياه و ترنج بر روي صندوقهاي مكعبي و پرده ها با اشعار زيباي فارسي كه با دقت و ظرافت خاصي كار شده است.
اقـدامـات انجـام شـده :
بدليل ضعف هاي حفاظتي از بنا در گذشته نقاشيهاي روي سقف بر اثر باران شسته شده و قسمتهايي از آن نيز در حال تخريب بود كه با مرمت به موقع اداره ميراث فرهنگي كه بر اساس ضوابط و اصول حفاظت از آثار تاريخي و متناسب با معماري سنتي بنا بوده است از آسيب بيشتر در امان ماند.
تـوضيحـات ضـروري و اختصـاصي بنـا :
يك ستون مرمري كه در ايوان مسجد قرار دارد احتمالا متعلق به بنايي است كه پيش از مسجد در اين مكان قرار داشته است.
اقـدامـات انجـام گـرفته در گـذشته بـر روي بنـا :
مسجد ملا رستم در ضلع جنوبي ميداني به همين نام واقع است. ميدان ملارستم فضاي وسيع تري بوده كه سالها پيش به بخشي از آن تجاوز شده و در آن چند مغازه ساخته شده است. سردر منتهي اليه غربي بنا كه به شيوه زيبايي گچبري شده بعلت بي توجهي در گذشته لطمات زيادي به آن وارد شده است، بخصوص گذاردن يك پنجره آهني در زمينه ارتفاع آن براي تامين نور اتاق كوچك طبقه اول منظره آن را ناموزون ساخته است.

منبع : سازمان میراث فرهنگی و www.heydarbaba.org